Wywiad z Panią Dr Moniką Bąk-Sosnowską – Kierownikiem Zakładu Psychologii na Śląskim Uniwersytecie Medycznym w Katowicach, Specjalistą w zakresie psychologii zdrowia
Joanna Górska: Jaka jest podstawowa różnica między napojami popularnie zwanymi energetykami a izotonikami? W jaki sposób te dwa typy produktów działają na nasz organizm?
Dr Monika Bąk-Sosnowska: – Napoje energetyczne oraz napoje izotoniczne mogą być przez niektórych konsumentów – zwłaszcza dzieci i młodzież – traktowane wymiennie i określane ogólnie – produktami poprawiającymi samopoczucie. Są to jednak dwie niezależne grupy produktów o odmiennych właściwościach.
Napoje izotoniczne mogą być stosowane przez osoby aktywne fizycznie, które pocąc się, wydzielają z organizmu wodę oraz witaminy i sole mineralne. Napoje izotoniczne uzupełniają te składniki, dlatego poprawiają samopoczucie fizyczne po wysiłku, przeciwdziałają powstawaniu kurczu mięśni i pomagają w ich regeneracji. Ponieważ zawierają pewną ilość węglowodanów (w szklance izotoniku jest jednak dużo mniej kalorii, niż w szklance soku owocowego), mają również pozytywny wpływ na samopoczucie psychiczne i mogą pomóc w utrzymaniu motywacji do kontynuowania wysiłku fizycznego (np. w trakcie treningu czy zawodów sportowych).
Napoje energetyczne (zwane energetykami, energizerami, energy drinkami lub psychodrinkami) mają za zadanie utrzymywać lub podnosić poziom energii, aktywności i wytrzymałości psychoruchowej. Stosują je osoby, które chcą zlikwidować zmęczenie i poprawić koncentrację (dlatego tak chętnie sięga po nie np. młodzież ucząca się do egzaminów czy kierowcy w trakcie długiej trasy), ale również osoby, które chcą odczuć zwiększony przypływ energii bez używania produktów nielegalnych (np. żeby na imprezie dobrze się bawić).
[J.G.] Jakie składniki występują w energetykach i jaka jest ich charakterystyka działania?
[M.B-S.] Podstawowym składnikiem energizerów jest kofeina. Jest to jednocześnie jedyny składnik, którego działanie w pełni zbadano i potwierdzono jego stymulujący wpływ na organizm ludzki. Kofeina zmniejsza odczucie zmęczenia fizycznego i senności, poprawia sprawność myślenia w sytuacji dekoncentracji.
Należy jednak zaznaczyć, że organizm adaptuje się do tej substancji, co oznacza, że spożywanie dużych ilości kofeiny powoduje coraz słabiej zauważalne stymulujące efekty jej działania. Producenci energy drinków przekonują, że inne substancje psychoaktywne zawarte w ich napojach, to guarana i tauryna. Uważa się, że guarana działa stymulująco, znosi zmęczenie fizyczne i psychiczne, zwiększa umiejętność koncentracji i zapamiętywania. Tauryna zaś poprawia funkcje poznawcze, przez co np. pomaga w nauce oraz ma właściwości detoksykacyjne. Nie przeprowadzono jednak wystarczającej ilości badań naukowych, aby potwierdzić tego typu działanie obu substancji.
Komisja Europejska odrzuciła, jako nieuzasadnione twierdzenie producentów energy drinków, że tauryna stymuluje sprawność umysłową, korzystnie wpływa na serce i przyśpiesza regenerację mięśni po wysiłku.
Napoje energetyczne mogą zawierać również: witaminy z grupy B, sacharozę, glukozę, wyciągi z egzotycznych roślin żeń-szenia i miłorzębu. Niektóre z nich zawierają efedrynę – jest to składnik, na który należałoby w szczególności uważać.
Efedryna jest środkiem silnie stymulującym, całkowicie likwiduje senność, znacznie poprawia zdolność koncentracji, usuwa zmęczenie. Jednocześnie może jednak powodować: drżenie mięśni (zwłaszcza rąk), przyspieszone i wzmożone bicie serca, zwiększone wydzielanie śliny, zwiększony popęd seksualny, brak łaknienia, co najistotniejsze zaś – uzależnienie.
Podstawowym problemem z energizerami jest ilość, w jakiej są spożywane. O ile jedna puszka wypita raz na jakiś czas nie będzie miała znaczącego wpływu na funkcjonowanie organizmu i psychiki, o tyle picie napojów codziennie lub kilka razy dziennie – zdecydowanie tak.
Do negatywnych skutków energy drinków zalicza się: nadpobudliwość, kłopoty z koncentracją, bezsenność, podrażnienie żołądka i śluzówki przewodu pokarmowego, wyczerpanie, stany lękowe, depresję, problemy kardiologiczne: przyśpieszenie akcji serca i arytmia, migotanie komór, częstoskurcz komorowy, śmierć.
[J.G.] Jakie są statystyki używania tych napojów, kto je pije?
[M.B-S.] W Stanach Zjednoczonych napoje energetyczne są spożywane w ogromnych ilościach. Szacuje się, że Amerykanie wydają na nie więcej, niż na mrożona herbatę i izotoniki. W 2012 r. ich sprzedaż po raz pierwszy przekroczyła 10 mld dolarów.
Z badań polskich wynika, że co dziewiąty gimnazjalista i co 14. uczeń podstawówki idzie do szkoły lub wraca z niej, pijąc napój energetyczny. Co piąty nastolatek spożywa takie napoje kilka razy w tygodniu. Co drugi uczeń klasy sportowej przyznał się, że jest zachęcany do picia takich napojów przez trenera. Energy drinki są w 10% sklepików mazowieckich szkół. Należy przy tym pamiętać, że dla ucznia podstawówki jedna puszka takiego napoju jest równoznaczna z wypiciem siedmiu kaw!
[J.G.] Jak powinniśmy (nauczyciele, rodzice, lekarze itp.) tłumaczyć naszym dzieciom, że tego typu produkty są dla nich niewskazane?
[M.B-S.] Podstawową kwestią jest edukacja dzieci i młodzieży – zajęcia w szkole oraz rozmowy z rodzicami. Aby jednak rodzice potrafili przekonać swoje dzieci o szkodliwości energizerów, sami muszą taką wiedzę posiadać. Ważne jest zatem kierowanie kampanii informacyjnej do szerokiej grupy odbiorców w różnym wieku. Doskonałym przykładem jest Kampania profilaktyczno-edukacyjna „Moc niepotrzebna dzieciom”, przygotowana i realizowana przez portal www.trzezwyumysl.pl
———————————————————————
Wywiadu udzieliła Pani dr Monika Bąk-Sosnowska – psycholog kliniczny, nauczyciel akademicki, terapeuta. Kierownik Zakładu Psychologii na Śląskim Uniwersytecie Medycznym w Katowicach. Specjalizuje się w psychologii zdrowia, w szczególności w leczeniu zaburzeń odżywiania i otyłości.
